آیه 18 سوره صافات

قُلْ نَعَمْ وَ أَنْتُمْ داخِرُونَ «18»

بعد از آن حق سبحانه در جواب ايشان فرمايد:

قُلْ نَعَمْ‌: بگو اى پيغمبر مر اين منكران بعث را: آرى، همه شما مبعوث شويد با پدران خود، وَ أَنْتُمْ داخِرُونَ‌: و حال آنكه خوار و بى‌مقدار باشيد در نشأه آخرت.

فَاسْتَفْتِهِمْ أَ هُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمْ مَنْ خَلَقْنا إِنَّا خَلَقْناهُمْ مِنْ طِينٍ لازِبٍ «11» بَلْ عَجِبْتَ وَ يَسْخَرُونَ «12» وَ إِذا ذُكِّرُوا لا يَذْكُرُونَ «13» وَ إِذا رَأَوْا آيَةً يَسْتَسْخِرُونَ «14» وَ قالُوا إِنْ هذا إِلاَّ سِحْرٌ مُبِينٌ «15»

أَ إِذا مِتْنا وَ كُنَّا تُراباً وَ عِظاماً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ «16» أَ وَ آباؤُنَا الْأَوَّلُونَ «17» قُلْ نَعَمْ وَ أَنْتُمْ داخِرُونَ «18» فَإِنَّما هِيَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ فَإِذا هُمْ يَنْظُرُونَ «19» وَ قالُوا يا وَيْلَنا هذا يَوْمُ الدِّينِ «20»

ترجمه‌

پس بپرس از آنها آيا آنها سخت‌ترند در آفرينش يا كسانيرا كه آفريديم غير از آنها همانا ما آفريديم آنها را از گل چسبنده‌

بلكه تعجّب نمودى و مسخره ميكنند

و چون پند داده شوند پند نميگيرند

و چون به بينند نشانه قدرتى را بسخريّه ميگيرند

و گويند نيست اين مگر جادوئى آشكار

آيا چون مرديم و گشتيم خاك و استخوانها آيا همانا ما برانگيخته شدگانيم‌

آيا و پدران پيشينيان ما

بگو بلى با آنكه شما ذليلانيد

پس جز اين نيست كه آن يك صيحه است پس ناگاه آنها مينگرند

و گويند اى واى بر ما اين روز جزا است.

تفسير

خداوند متعال براى اثبات معاد باز باسلوب بديعى پرداخته كه به پيغمبر خود دستور فرموده از منكرين معاد سؤال فرمايد كه آيا خلقت آنها بعد از مردن و خاك شدن سخت‌تر است يا خلقت ملائكه و آسمانها و زمين و موجودات آنها و جعل مشارق و مغارب و شهاب ثاقب كه در آيات سابقه ذكر شد و كلمه من از باب تغليب يا داراى عقل و اراده بودن افلاك است كه گفته‌اند و آنكه خدا مردم‌

جلد 4 صفحه 426

را خلق نموده است بدوا از گل چسبناكى و بعد از مردن و خاك شدن و آمدن باران باز همان گل چسبناك خواهند شد چگونه نمى‌تواند دوباره آنها را خلق نمايد و اى پيغمبر تو تعجّب نمودى از انكار آنها و انصافا جاى تعجّب هم هست و بعضى عجبت بصيغه متكلّم قرائت نموده‌اند و در جوامع آنرا نسبت بامير المؤمنين عليه السّلام داده و بالاتر از انكار آنكه استهزاء هم مينمايند به تعجّب تو يا اقرار اهل ايمان بآن و وقتى استدلال مينمايند براى آنها بوقوع حشر و مفاسد انكار را براى آنان ذكر مينمايند از نهايت بى‌فكرى و بى‌شعورى متذكّر و متنبه نميشوند و چون معجزه دالّه بر صدق تو را مشاهده ميكنند بر استهزاء خود مى‌افزايند و مردم ديگر را هم با خود در مسخره كردن كمك ميگيرند و از فرط عناد و لجاج ميگويند آنچه ما ديديم از او جز سحر و شعبده چيزى نيست پر واضح است و باز بطرز نوى شروع باستهزاء و انكار مينمايند و ميگويند وقتى ما مرديم و خاك شديم و استخوانى از ما بيش در قبر باقى نماند آيا ما مبعوث ميشويم يا پدرانمان كه سالها است مرده‌اند و اثرى از آنها باقى نمانده بلكه ذرّات خاك آنها هم در عالم متفرّق و مضمحلّ شده است و چون آنها دليلى بر ادّعاء موهوم خودشان كه امتناع بعث باشد نداشتند جز استبعاد عادى كه ناشى از عدم تفكّر در عموم قدرت خداوند است و عمده اين بود كه ميخواستند زير بار فرمايش پيغمبر نروند خداوند فرموده بگو بلى آنها و شما با كمال خوارى محشور خواهيد شد معطّلى هم ندارد يك صيحه و بانگ صور اسرافيل براى زنده نمودن شما و پدران شما و راندنتان بصحراى محشر كافى است مانند چوپانى كه يك صيحه بگله گوسفندان بزند و همه را سوق دهد پس در آنهنگام حالت بهتى بآنها دست ميدهد كه باوضاع محشر نظر مينمايند و منتظرند مجازات آنها معيّن شود و با خود ميگويند اى واى بر ما و عقائد ما اين روز همان روز جزا و حسابى است كه انبياء و اولياء از آن خبر ميدادند و نادم و پشيمان ميشوند از انكار و اصرار خودشان بر كفر و نفاق ولى ديگر پشيمانى سودى ندارد.

102

قُل‌ نَعَم‌ وَ أَنتُم‌ داخِرُون‌َ «18»

بفرما ‌در‌ جواب‌ ‌آنها‌ البته‌ ‌شما‌ و جميع‌ آباء ‌شما‌ مبعوث‌ خواهيد شد و ‌شما‌ داخر و خفيف‌ و كوچك‌ ‌در‌ اشدّ صغارت‌ خواهيد ‌بود‌.

قُل‌ خطاب‌ ‌به‌ پيغمبر ‌است‌ ‌در‌ جواب‌ اينكه‌ گفتند آيا ‌ما و پدران‌ ‌ما ‌بعد‌ ‌از‌ اينكه‌ خاك‌ و استخوان‌ شده‌اند زنده‌ ميشوند ‌در‌ جواب‌ ‌آنها‌ بفرما:

نَعَم‌ فرق‌ ‌است‌ ‌بين‌ نعم‌ و بلي‌ نعم‌ اثبات‌ ‌ما قبل‌ ميكند و بلي‌ نفي‌ ‌ما قبل‌ ميكند مثلا ‌اگر‌ بگويند ‌ما مبعوث‌ نميشويم‌ جواب‌ ‌آنها‌ بلي‌ ‌است‌ ‌يعني‌ بلي‌ مبعوث‌ ميشويد و ‌اگر‌ سؤال‌ شود ‌که‌ آيا ‌ما مبعوث‌ ميشويم‌ جوابش‌ نعم‌ ‌است‌ وَ أَنتُم‌ داخِرُون‌َ داخر بمعني‌ صغير و خفيف‌ و پست‌ و بي‌ اعتناء ‌است‌ و كلمه انتم‌ و ‌لو‌ خطاب‌ بمشركين‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌اينکه‌ سؤال‌ ‌را‌ كردند و ‌لو‌ مراد ‌آنها‌ و آباء ‌آنها‌ هستند و مراد آنهايي‌ ‌که‌ كافر و مشرك‌ بودند چنانچه‌ ميفرمايد إِن‌َّ الَّذِين‌َ يَستَكبِرُون‌َ عَن‌ عِبادَتِي‌ سَيَدخُلُون‌َ جَهَنَّم‌َ داخِرِين‌َ مؤمن‌ آيه 62 اشاره‌ بذلت‌ و خفت‌ ‌است‌ و ‌اينکه‌ ‌آيه‌ شامل‌ جميع‌ اهل‌ عذاب‌ و اهل‌ جهنم‌ ميشود جميع‌ طبقات‌ جن‌ و انس‌ ‌که‌ بدون‌ ايمان‌ ‌از‌ روي‌ تقصير نه‌ قصور ‌از‌ دنيا رفتند بلكه‌ ‌هر‌ چه‌ نزديكتر باشند دورترند مثلا كفاري‌ ‌که‌ ‌در‌ خدمت‌ انبياء بودند و معجزات‌

جلد 15 - صفحه 130

‌آنها‌ ‌را‌ مشاهده‌ كردند ذلت‌ و خفت‌ ‌آنها‌ و عقوبت‌ و عذاب‌ ‌آنها‌ بيشتر ‌است‌ ‌تا‌ كفار دوردست‌ و بهمين‌ قياس‌ اصحاب‌ پيغمبر ‌که‌ حول‌ و حوش‌ پيغمبر بودند و يك‌ مرتبه‌ مرتد شدند ‌که‌

(ارتد ‌النّاس‌ ‌بعد‌ ‌رسول‌ اللّه‌ الا اربعة ‌او‌ خمس‌)

‌که‌ سلمان‌ و ابا ذر و مقداد و حذيفه‌ و عمار باشند البته‌ عقوبت‌ و ذلت‌ ‌آنها‌ بيشتر ‌است‌ و ‌هم‌ چنين‌ طبقات‌ مخالفين‌ ‌از‌ كفار و مشركين‌ شديدتر ‌است‌ و ‌هم‌ چنين‌ ‌اگر‌ ‌در‌ شيعه‌ كسي‌ منكر ضروري‌ دين‌ شود ‌ يا ‌ بدعتي‌ ‌در‌ دين‌ گذارد عقوبتش‌ ‌از‌ مخالفين‌ شديدتر و همچنين‌ عالمي‌ ‌که‌ دانسته‌ برگردد ‌از‌ تمام‌ سخت‌تر ‌است‌.

‌ان‌ اشد ‌النّاس‌ حسرة يوم القيمة العالم‌ التارك‌ لعلمه‌

‌ان‌ اهل‌ النار يتأذون‌ ‌من‌ ريح‌ العالم‌ التارك‌ لعلمه‌

و بعباره‌ ديگر ‌هر‌ چه‌ حجت‌ تمام‌تر ‌باشد‌ ذلت‌ و خفّت‌ و عقوبتش‌ شديدتر ‌است‌.

]

(آیه 18)- سپس قرآن به کوبنده‌ترین پاسخها در برابر آنها پرداخته، به پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله می‌فرماید: «به آنها بگو: آری (همه شما، و نیاکانتان مبعوث می‌شوید) در حالی که ذلیل و خوار و کوچک خواهید بود»؟! (قُلْ نَعَمْ وَ أَنْتُمْ داخِرُونَ).